Gemeente Den Haag deelt ervaring en kennis aanpak vocht en schimmel

Gert-Jan van der Panne:
Hallo allemaal. Welkom bij deze presentatie over de aanpak die wij in Den Haag hebben opgezet rondom vocht en schimmel in woningen. Ik ben Gert-Jan van der Panne. Ik werk bij de gemeente Den Haag bij de afdeling Wonen van die gemeente, in het team DOK: Duurzaamheid, onderhoud en kwaliteit. Dus ik hou mij bezig met het verduurzamen van de woningvoorraad, maar ook zorgen dat woningen voldoende onderhouden en toekomstbestendig zijn en de kwaliteit hebben die nodig is om prettig te kunnen wonen. En dat is best wel een uitdaging.
Even kort, waar ik het over ga hebben: ik wil wat vertellen waarom we in Den Haag de aanpak voor vocht en schimmel hebben opgezet met een aantal partners, wat we hebben gezien in de media de afgelopen tijd, cijfers, dan ga ik wat dieper in over het beleid dat we volgen en de afspraken die we maken met de woningcorporaties. Dan haal ik één element uit de aanpak, dat is de inzet van de onafhankelijke vocht- en schimmelexpert en dan rond ik af met nog wat tips.
Het team waar ik in zit heeft de missie een gezonde, veilige, prettige en duurzame woningvoorraad in Den Haag te realiseren en dat is fors: 260.000 woningen waarvan er een hele hoop vooroorlogs en enkelsteens zijn. Dat is ingewikkeld voor de energietransitie, maar ook voor zaken rondom ventilatie, vocht en schimmel en goede isolatie. En om het interessant te maken is er natuurlijk ook een gezonde mix van woningeigenaren: we hebben 80.000 corporatiewoningen en een hele hoop woningen, ongeveer 20 % van de woningvoorraad, is van particuliere huurders en een heel groot deel van eigenaar-bewoners. En die zitten met z’n allen ook nog eens af en toe in een vereniging van eigenaren (VvE). En daar hebben we er heel veel van, ruim 20.000. De helft van de woningvoorraad zit in zo’n VvE. Dus onze aanpak rondom die woningvoorraad heeft altijd de insteek van ‘Oke, wat kun je met je VvE en hoe maak je met je VvE plannen voor onderhoud en om te verduurzamen?’ 
Die vocht- en schimmelproblemen die we in de stad hebben, spelen al lang. Dat speelde eigenlijk al voor de oorlog natuurlijk, maar recent speelt er het een en ander. Wat is er de afgelopen jaren nog veranderd? 
Er komt gevoelsmatig steeds meer bij kijken. Er komt wat meer in de media over vocht en schimmel. Dat zijn echt taaie verhalen af en toe. Je ziet ook in de presentatie mensen zitten, ze kijken sip, zitten in de knoei met hun woning. Ze zijn zelf geen eigenaar, kunnen zelf ook niet zeggen: ‘We sparen voor een beter kozijn.’ Die moeten daar samen met hun woningcorporatie uitkomen. Omdat het vaak van die moeilijke verhalen zijn, is het lastig als die zaken in de pers komen. Het komt ook altijd in de lokale politiek terecht, mensen spreken zich uit bij een raadsvergadering. Dat is natuurlijk goed, daar is de gemeente voor, om goed contact te houden met de bewoners en wat er speelt lokaal. Maar wat lastiger is, wat jullie ook allemaal zullen weten: het is niet altijd makkelijk op te lossen. Het is een samenspel: met hoeveel mensen zit je in die woning, hoe gebruik je die woning, wat ben je gewend qua comfortniveau? Hoe hoger je temperatuur is van je verwarmingssysteem, maar het zit ook gewoon in het onderhoud van je woning, in hoe goed zijn de woningen boven je onderhouden, et cetera. Dat maakt die verhalen, maar vooral ook het praten over een oplossing, ingewikkeld. Maar daar zal ik zo wat meer over zeggen.
De krantenkop die je net zag is niet het enige wat in de media komt. Er is een landelijke actie geweest om een schimmelschandpaal op te zetten. Daar heeft uiteindelijk de corporatie in Groningen de curieuze eer gehad deze te winnen. Dat is af en toe lastig. Als je met z’n allen bezig bent om aan oplossingen te werken, die woningen te verbeteren en situaties te verhelpen dan kan media-aandacht agenderend werken, maar is wel eens frustrerend. Dit was landelijk, maar het heeft ook in Den Haag impact gehad en daarnaast zie je ook een nieuwsbericht van Omroep West. Het werd wel steeds duidelijker: het is niet alleen maar de corporatie en de bewoner, of de woningeigenaar en de huurder, of de eigenaar zelf die iets moet doen. De politiek wordt toch gevraagd hier een actieve rol in te spelen. En dat kan ook. En ik zal zo meteen vertellen hoe wij dat gedaan hebben in Den Haag en hoe dit misschien voor andere gemeentes ook wel een aardige aanpak is.
Nog kort, jullie zullen ook de andere presentaties zien. Ik neem aan dat TNO een stuk dieper ingaat op onderzoeken die gedaan zijn. Ik wil alleen maar zeggen: het is niet alleen een incidenteel geval dat in de lokale media terechtkomt. 
Ongeveer een vijfde van alle woningen in Nederland heeft last van vocht en schimmel en dat is niet alleen vooroorlogs, dat is ook naoorlogs, jaren ‘90, nieuwbouw: je komt het overal tegen. Een groot woononderzoek, in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken, heeft aangetoond dat ongeveer 20% van de huishoudens last heeft van vocht en schimmelklachten. Dat zegt niet alles, want de vraag die gesteld werd is: ‘Heeft u er last van?’ Antwoord: ‘ja’ of ‘nee’. Eén op de vijf mensen heeft daar ‘ja’ op geantwoord. Wat precies, wat er speelt? Dat is niet duidelijk. 
Als je naar woningen kijkt, kijk je toch ook logischerwijs vaak naar woningcorporaties. Dat is een hele, logische, prettige partner vanuit de stad. En vanuit landelijk beleid is er ook een systeem voor opgezet om afspraken met elkaar te maken. Dat zie je hier, in onze prestatieafspraken, daar kun je lezen wat wij als gemeente Den Haag met onze Haagse corporaties en huurdersorganisaties afgesproken hebben in die raamovereenkomst die de komende jaren geldt. Dat alle panden met vocht en schimmelproblemen in planvorming genomen worden of opgelost zijn. En in het coalitieakkoord waarin we nu onderhandelen als ambtenaren staat ook dat wij hier doorgaan met de aanpak van vocht en schimmel en ook met de onafhankelijk vocht- en schimmelexpert.
Het is goed om te benadrukken dat het een samenwerking is. Dus je moet echt samenwerken met meerdere partijen, het is niet alleen de gemeente en de corporatie. Het zijn ook de huurders, de GGD, we hebben een oproep vanuit handhaving, weer het een en ander. 
Wat ik eerder al zei, het zijn geen makkelijke oplossingen. Dus het is heel belangrijk mensen te helpen met voorlichting: hoe kan ik het voorkomen, hoe kan je makkelijk communiceren, misschien kan het in verschillende talen naar bewoners. Dit kun je zelf al doen, en de aanpak daarbij is ook nog dat wij corporaties helpen met het verbeteren van procedures en opleiden van corporatiemedewerkers. We vinden het ook echt belangrijk dat er voldoende in nazorg geïnvesteerd wordt. Drie maanden of zes maanden nadat je geweest bent, hoe loopt het nu en kan iets nog beter? Ik nodig ook iedereen uit om op GezondWonen.nl te kijken. Daar staan echt goede, leuke filmpjes die hebben we laten maken samen de corporatie, huurders en de GGD. 
Naast de dingen die ik net vertelde (preventie, communicatie, goed voorlichten, mensen helpen van: ‘Wat kun je nou zelf nog doen?’) zijn er altijd situaties waarin je er tussen bewoners en in dit geval corporaties niet uitkomt. In het kader daarvan hebben we ook zelf een aanpak ontwikkelend, aangespoord door de gemeenteraad met de vraag: Hoe doe je dat nou? Ga eens aan de slag met corporaties om die vocht- en schimmelproblemen echt aan te pakken en dan niet alleen maar zeggen van: ‘Het is slecht, het moet beter.’ Maar bedenk ook een systeem met een soort onafhankelijke scheidsrechter die in die moeilijke gevallen echt even kan kijken van: ‘Hoe zit dat nou?’. Met het woninggebruik, maar ook met de staat van de woning en dergelijke. Dat is heel belangrijk. Het is een taai en complex probleem, dus je hebt wel een zo’n scheidsrechter nodig.
Dan ga ik in deze slide, daarvan kun je zeggen het is een beetje een samenvatting van wat wij verwachten van zo’n vocht- en schimmelexpert. We hebben die vocht- en schimmelexpert verworven via een openbare aanbesteding. In 2017 zijn we begonnen en een paar maanden geleden hebben we via een nieuwe aanbesteding een nieuwe vocht- en schimmelexpert aangesteld. Die moesten we aanbesteden volgens een vast bedrag per onderzoek, anders ben je telkens elk onderzoek met gedoe bezig over de prijs. Die expert is er om een onafhankelijk oordeel te vellen over: ‘Wat is er nou eigenlijk aan de hand in die woning?’ Dat kan van alles zijn, en dan moet je toch echt de diepte in. We hebben vaak gemerkt dat als de corporatie dat zelf doet, de uitkomst niet altijd wordt vertrouwd door de bewoners. De gemeente is ook niet altijd de partij die met open armen wordt ontvangen als je op de deur klopt in verschillende plekken in de stad. Dus je hebt echt een onafhankelijk expert nodig, dus die hebben we opgezet. 
Zodra een huurder, of de corporatie zelf, of de GGD in een bepaald adres aangeeft dat er problemen zijn, dan kun je dit melden via de website van die vocht- en schimmelexpert. Die gaat altijd eerst in overleg met de corporatie: ‘Wat speelt daar, is er al onderzoek geweest?’ Het gebeurt soms ook dat er hele schrijnende gevallen gemeld worden, die achteraf nog helemaal niet bekend zijn gemaakt bij de corporaties. Dus dan heb je toch altijd eerst wat dossieronderzoek, maar ook gewoon locatieonderzoek bij die corporaties zelf nodig, maar misschien kunnen ze het dan zelf oplossen. Is dat gebeurd, maar komen de bewoner en de huurcorporatie er echt niet uit? Dan wordt er locatieonderzoek gedaan: metertjes geplaatst, langdurige vochtmetingen en dergelijke. Dat alles leidt tot conclusies, die worden in helder Haags gerapporteerd aan zowel de bewoner als de corporatie. En het advies dat daar in staat is bindend voor de corporatie. Voor de huurder is het natuurlijk lastig om te zeggen, maar er staan altijd tips over woninggebruik. Maar wat daar instaat over de woning, stel je voor het ventilatiesysteem in de badkamer werkt voor geen meter of er is per ongeluk overheen getegeld door de aannemer, en er wordt geadviseerd daar nog iets aan te doen dan moet de corporatie dat doen. Dat is een belangrijk deel van die afspraken. Nuancering is er nog wel: wanneer het pand een jaar of twee jaar later op de nominatie staat voor fors renoveren of sloop, dan wordt er nog gekeken naar kunnen we niet, of het is niet handig, om dan hele grote innovatieve systemen in te zetten als het een jaar later helemaal gesloopt gaat worden. Dat is nog een nuancering. En qua aantallen krijgen de corporaties met 80.000 woningen in Den Haag zo ongeveer 3.750 meldingen, in het laatste jaar dat wij dat bijhouden dat zijn de cijfers die ik heb uit 2018, en daarvan is 85 keer gezegd ‘Oke bewoners en de corporatie komen er niet samen uit, we hebben die expert nodig.’ Die is vervolgens langsgegaan en heeft een advies uitgebracht. En dat loopt nog steeds. Dus ook dit jaar, al is het wel lastig met corona, maar dit jaar worden ook gewoon tussen de 50 en 60 onderzoeken gedaan, tot nog toe.
Nou, jullie kunnen het allemaal nalezen. Dat is nog wel een tip voor de mensen die er echt in willen duiken: je kan altijd naar denhaag.raadsinformatie.nl en dan tik je vocht en schimmel in en dan kun je alle stukken nalezen. Ik heb een paar weken geleden nog een brief naar de raad gestuurd waarin die hele aanpak nog eens een keer in detail doorgenomen wordt. Dus voor de mensen die er echt in willen duiken, die nodig ik uit die brief te bekijken. 
Maar ik wil iedereen die dit kijkt, die de moeite neemt en die denkt van ‘Hoe kom ik nou verder?’ ook gewoon een aantal tips meegeven en die staan op de laatste sheet. En dat is: werk samen, denk niet dat je het als gemeente in je eentje kan oplossen of dat je door telkens corporatiebestuurders op het matje te roepen dit probleem oplost. Nee, je moet echt samen die problematiek induiken, ook bewoners serieus nemen. En ook bedenken van: Ja, een op de vijf mensen in Nederland heeft last van vocht en schimmel, dus ook een op de vijf die deze webinar volgt heeft er last van. Het is echt niet niks als je in zo’n woning zit en je zit gewoon met je handen in het haar, van ‘Hoe kom ik hier nou verder mee’. Dat is echt iets waar je niet met een simpel berichtje in de media of wat dan ook, van af komt. Hier moet je écht induiken, je moet het serieus nemen. 
Het vocht en schimmelprobleem is net als andere problemen, echt een probleem in de stad waar je niet helemaal van af komt, maar waar je wel een hoop mee kan. Ik wil ook iedereen oproepen: niet alleen kun je er wat mee en kun je in die samenwerking stappen zetten, maar je kunt voor die mensen echt hun dagelijks leven een stuk beter maken. 
Het is ook een onderwerp wat blijft spelen, wat interessant is. We zitten nu allemaal thuis te werken, ik ook, nu rondom corona, dus je bent gewoon 50% meer in je huis dan je was. En als je in dat huis last van vocht en schimmel hebt en je moet thuiswerken, is dat natuurlijk helemaal waardeloos. En die energietransitie, daar zitten we midden in. En als die energietransitie doorgaat, moet je woningen voorbereiden op een andere manier van verwarmen, dus beter isoleren. En als je dat isoleren doet zonder slim over ventileren na te denken, dan krijg je meer van deze problemen in plaats van minder. Dat ligt echt op de loer, dat moet je slim doen. Ventileren is van groot belang en mensen doen dat niet altijd vanzelfsprekend. De laatste keer dat ik in mijn vorige huis dubbel glas nam zette ik die ook dicht, ik was blij dat ik eindelijk van enkel glas naar dubbel glas was. Kozijnen dicht en drie dagen later zag ik al de schimmel in de hoek komen, denk ik ‘Hoe kom ik hier nou weer aan en van af?’ Dat kan iedereen overkomen. Dat is wel de dagelijkse praktijk en daar gaan we nog heel veel tegenaan lopen in kader van de energietransitie. 
En tot slot nog die woningnood: er zitten steeds meer mensen in kamertjes, op etages, omdat er gewoon geen andere plek is om te wonen. In Den Haag is dat hier dagelijkse kost, het gebeurt legaal en illegaal. Het is duidelijk dat als je met veel meer mensen in zo’n appartement gaat zitten dan waar die voor bedoeld is, of er worden gekke tussenmuurtjes geplaatst en het ventileert voor geen meter, dan loop je tegen problemen aan. Er zijn oplossingen, daar heb ik net over verteld. Het is belangrijk om samen te werken, maar die energietransitie, die woningnood en corona zijn allemaal bewegingen die ervoor zorgen dat we hier extra op moeten letten en dit probleem niet door kunnen laten sukkelen. 
Tot zo ver, dankjewel allemaal!