Energiefixers in Zaandam Oost weten kwetsbare bewoners wél te bereiken
Veel mensen die in de knel zitten, kloppen niet vanzelf aan voor hulp of ondersteuning. In Zaandam lukt het om kwetsbare bewoners goed te bereiken als het gaat om energiebesparing. Zeker in deze tijd van hoge prijzen voor gas en licht. Zo worden zelfs zorgmijders of gedupeerden van het toeslagenschandaal bereikt.
In Zaandam voerden energiefixers tot nu toe in bijna 450 woningen energiebesparende maatregelen uit, voor een groot deel in Poelenburg in Zaandam Oost. Dat scheelt huishoudens honderden euro’s per jaar, soms zelfs per maand. Het lukt Zaandam Oost, een van de twintig gebieden verbonden aan het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid, anders dan veel andere gemeenten goed om kwetsbare huishoudens hiermee te bereiken. Hoe doen ze dat?
Piepkleine tochtige woning
Ontzettend blij en opgelucht is Tamara (41) als ze begin december 2022 een woning krijgt toegewezen van woningcorporatie Rochdale. Daarvoor leefde ze met drie van haar vier dochters in een piepkleine tochtige woning in de Rosmolenwijk. Het nieuwe huis met uitzicht op een speeltuin lijkt ideaal, vooral voor haar jongste dochter, een nakomertje van vijf jaar. Haar oudste dochter (23) werd jong moeder en woont al een paar jaar zelfstandig.
De blijdschap is echter van korte duur. "De verwarming in de nieuwe woning deed het niet, er waren vlooien in huis, de ramen waren van enkel glas en het tochtte als een idioot", vertelt Tamara. "Ik werd helemaal gek." Tamara is blij dat ze de huur van haar oude woning niet heeft opgezegd, zodat zij en haar kinderen wel warm kunnen douchen en niet in de kou zitten. Drie maanden betaalt Tamara dubbele huur, die ze ophoest uit de compensatie van 15 duizend euro die ze van het Rijk ontving als gedupeerde van het toeslagenschandaal.
Fraudeur
"Een paar jaar geleden kreeg ik een rekening van 30 duizend euro van de belastingdienst voor ontvangen kinderopvangtoeslag en werd ik aangemerkt als fraudeur", vertelt Tamara. "Ik dacht: dit kan niet waar zijn." Tamara werkte jaren als jongerencoach voor een welzijnsorganisatie. Haar dochters gingen vier dagen in de week naar de kinderopvang, waarvoor ze kinderopvangtoeslag ontving. Met haar ex-man had ze een goed co-ouderschap. Als hij overlijdt en Tamara aanklopt voor psychische hulp voor een van haar dochters bij jeugdzorg wordt haar dochter uithuisgeplaatst. Door het vinkje als fraudeur achter haar naam en de verkeerde postcode, vermoedt ze.
Tamara hoopt in haar nieuwe woning met een schone lei te kunnen beginnen. Maar dan komt de eerste energierekening: 500 euro per maand. Een sociaal werker van buurtteam Poelenburg wijst haar op het bestaan van het energiefixteam in Zaandam Oost. Zelf investeert Tamara in het isoleren van de zolder. "Ik wilde er gewoon vanaf zijn."
Peter van Oostenbrugge, werkbegeleider Fixbrigade bij sociaal ontwikkelbedrijf Werkom, en zijn energiefixteam plaatsen onder andere tochtstrips en radiatorfolie in de woning van Tamara. Woningcorporatie Rochdale zorgt voor dubbele beglazing. Nu betaalt Tamara aanmerkelijk minder energiekosten: "250 euro in plaats van 500 euro per maand, echt een opluchting."
Bloedheet
Van Oostenbrugge is op weg naar Tamara om de laatste tochtstrips te plaatsen. Hij rijdt behendig door de wijk waar hij zelf ook is opgegroeid. Het is waarschijnlijk een van de laatste warme dagen van het jaar, de herfst hangt in de lucht. Hij wijst op de flats nabij het buurtcentrum Poelenburg: "Kijk, die woningen met grote raampartijen zijn bloedheet in de zomer. Veel woningen in Zaandam Oost zijn te koud in de winter en te warm in de zomer. Airconditioning kost veel energie."
Van Oostenbrugge leidt de energiefixers in de praktijk op en gaat zelf mee als meewerkend voorman. Het zijn werknemers van Werkom of mensen die de gemeente vanuit de bijstand aandraagt. Tot nu toe leidde Van Oostenbrugge acht energiefixers op, waarvan er drie uit de bijstand aan de slag gingen. "Veel van die gasten stonden voorheen te schoffelen in het plantsoen en willen voor geen goud meer terug", vertelt Van Oostenbrugge (zie kader). "Sommigen zijn in dienst van Werkom of neemt het ontwikkelbedrijf in dienst, anderen gaan aan de slag bij een leverancier van bijvoorbeeld een woningcorporatie. Niet iedereen is geschikt, je moet een beetje technisch zijn, enige sociale vaardigheden bezitten en bij wijze van spreken niet de theekopjes van oma omgooien."
Handen tekort
"Eind 2021 begonnen we met een klein energieteam van twee of drie jongens", aldus Van Oostenbrugge. "Ondertussen zijn er drie groepen." Bijna 450 woningen pakten ze intussen aan in Zaandam. Zeker honderd huishoudens meldden zich afgelopen zomer aan. Met de koude dagen in zicht stromen in Zaandam Oost de aanvragen binnen. En dat is best bijzonder. Energiefixers weten deze kwetsbare huishoudens nog onvoldoende te bereiken, blijkt uit recent onderzoek van TNO. Dat komt vooral door bijvoorbeeld laaggeletterdheid of een taalbarrière, stelt het onderzoek. Ook het tanende vertrouwen in de overheid speelt een rol.
Hoe lukt het in Zaandam Oost dan wel om 'moeilijke doelgroepen' te bereiken? "Juist in de rustige zomermaanden hebben we het energiefixteam op verschillende manieren onder de aandacht gebracht bij bewoners", vertelt Maja Matosevic, opgavecoördinator Participatie & Armoede Pact Zaandam Oost. "Daarbij betrekken we alle partners. Medewerkers van de voedselbank attenderen mensen bijvoorbeeld op de energiefixers. Ook delen we flyers uit in het wijkcentrum, op de banenmarkt en tijdens andere buurtactiviteiten. Op de zomermarkten op zaterdag deelt de Fixbrigade vaak gratis spaarlampen uit. Eenmaal in gesprek met bewoners plannen zij regelmatig direct een afspraak in."
Woningcorporaties
Ook de woningcorporaties in het gebied (Rochdale, ZVH en Parteon) benaderen huurders actief via brieven, de website en zogenaamde sleutelpersonen in de wijk. De boodschap: meld je nu aan, het is gratis en het scheelt direct in energiekosten. "De campagne levert veel positieve reacties op van huurders", vertelt Dion Heinis, adviseur bij woningcorporatie Parteon. "Zeker bij de grootschalige complexen liep het als een speer." Voor Parteon zelf zijn de energiefixers ook een uitkomst. "Toen begin vorig jaar de energieprijzen omhoogschoten, klopten veel bezorgde huurders bij ons aan", vertelt Heinis. "We zijn druk bezig met het verduurzamen van onze woningvoorraad van in totaal 16 duizend woningen. Maar nog niet alle woningen die hiervoor in aanmerking komen zijn aan de beurt geweest. De energiefixteams zijn dan ook een fijne aanvulling."
Er klinkt ook kritiek: "Schandalig, dit is een taak van de woningcorporaties, hoor ik weleens", vertelt Heinis. Hij snapt de kritiek wel. "We doen er alles aan om de verduurzaming te versnellen." Heinis roemt de betrokkenheid van de energiefixers. "Ze doen vaak een stapje meer. Zo legden ze laatst in een kamer van een bewoner een stuk vloerbedekking dat we nog hadden liggen." Parteon ziet mogelijkheden voor de energiefixers om door te groeien naar andere functies, zoals bij het team Dagelijks onderhoud en de reparatiehuismeesters.
Financiering
Hoe zit het met de financiering? "Parteon financiert de materialen, Werkom en Pact Zaandam Oost de energiefixteams en hun opleiding", vertelt Heinis. "Ook stelt Parteon een pand beschikbaar dat als werkplaats wordt gebruikt. Sinds een paar weken zit de Fixbrigade daar." De woningcorporaties reserveren zo’n honderd euro voor materialen per woning; de gemeente en Werkom betalen de Fixbrigade. Heinis is niet helemaal gerust op de duurzame financiering van de energiefixteams. "Het zijn vooralsnog versnipperde en tijdelijke geldstromen."
Die zorg deelt Bas van Drooge, directeur van Werkom. "Wat de energiefixteams doen, is natuurlijk fantastisch: een lagere energierekening voor bewoners, opstap naar werk voor de fixers, meer contact met moeilijk bereikbare bewoners – dat doet iets met mensen onderling", vertelt Van Drooge. "Werkom wil de energiefixteams dan ook borgen, hoewel ze financieel nog niet dekkend zijn. Daar denken we nu over met gemeente en woningcorporaties. Dit moet je in de lucht willen houden."
Nu financiert Pact Zaandam Oost de energiefixteams uit verschillende geldstromen, voornamelijk de SPUK Energiearmoede en het Nationaal Isolatieprogramma (NIP). Binnen het NIP en de SPUK Energiearmoede krijgen de gebieden die verbonden zijn aan het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid gemiddeld een hoger bedrag toegekend op bais van energielabel en energiearmoede dan de rest van het land. "We zijn nu financieel deels gedekt door gemeentegeld. Nu moeten woningcorporaties nog over de brug komen. Woningcorporatie Parteon heeft al een stap gezet", vertelt Van Drooge.
Toekomstbestendig
Maja Matosevic is hard bezig om de energiefixteams toekomstbestendig te maken. "Een tweede fixteam met een tweede voorman staat als eerste op de verlanglijst", vertelt Matosevic. Ook start binnenkort een leerwerktraject in samenwerking met het Regiocollege. Peter van Oostenbrugge is op zijn beurt intensief betrokken bij het opzetten van een landelijke opleiding voor energiefixers, waarbij ook de ministeries van OCW, SZW en BZK en de City Deal Energieke wijken betrokken zijn. "Energiefixers kunnen zo een mbo 2-diploma halen en worden ook opgeleid voor het uitvoeren van moeilijkere energiebesparende maatregelen zoals het afstellen van de cv-ketel en afregelen van radiatoren", vertelt Matosevic. "Ook leren ze wat ze kunnen doen als bewoners hulp vragen op andere leefterreinen of merken dat hulp nodig is."
Peter van Oostenbrugge herkent dit maar al te goed. "Tijdens het plaatsen van tochtstrips of radiatorfolie krijg je vaak op een natuurlijke manier een goed gesprek. Sommige leefsituaties zijn wel schrijnend. Laatst troffen we bijvoorbeeld een Somalisch gezin aan met alleen drie matrassen op de kale vloer. Die hadden via de buren van ons gehoord. Wij hebben hen gewezen op het wijkteam en de voedselbank. We komen vaak bij bewoners binnen die we normaal gesproken lastig bereiken of, net als Tamara, het vertrouwen in de overheid hebben verloren."
Tamara is ondertussen in dienst bij Pact Zaandam Oost en helpt bewoners als zogeheten brugfunctionaris. "We merken dat bewoners zich kwetsbaarder durven op te stellen als ze door een ervaringskennisspecialist als Tamara geholpen worden", vertelt Matosevic. "Tamara voert in de wijk dan de eerste gesprekken en leidt bewoners zo nodig door naar het wijkteam. Dan accepteren mensen vaak wel hulp. Ook geeft ze een workshop om vrouwen in Zaandam Oost te empoweren." Matosevic lacht: "We hebben in Zaandam Oost meer Peters en Tamara’s nodig."
Energiefixer Roy Blomsma (32)
"Werkom vroeg me ruim een jaar geleden of ik een paar dagen wilde meelopen met het enrgiefixteam. Peter (Van Oostenbrugge, red.) heeft me laten zien hoe alles werkt. Wat ik allemaal doe? Tochtstrips plaatsen en folie achter de radiatoren plaatsen. Hiervoor werkte ik twaalf jaar in de groenvoorziening bij Werkom. Dit vind ik veel leuker. Ik kom graag bij verschillende mensen thuis. De mensen zijn bijna altijd blij. We krijgen vaak complimenten en wat te eten en te drinken. Sommige mensen zijn een beetje wantrouwend in het begin. Dan vragen ze of we ons willen legitimeren enzo. Meestal klaart de lucht daarna snel. Mijn collega's zijn leuk, ik kan lachen met ze. Het is nu steeds drukker met de koude dagen op komst. Dat maakt me niets uit – je kan beter te veel dan te weinig doen. Soms merk ik dat mensen er best beroerd bij zitten. Dat ze geen meubels hebben of dat hun huis in slechte staat is. Als mensen vragen hebben, stuur ik ze door naar Peter. Over een tijdje ga ik nog een opleiding doen in Zaandam bij een school, net als mijn collega's. Dan leren we als het goed is radiatoren afregelen en cv-ketels afstellen. Het belangrijkste is een extra papiertje, daar kom je verder mee."
Dit artikel verscheen 8 november in het Maatwerk Magazine van de City Deal Eenvoudig Maatwerk. In het magazine staan verschillende praktijkverhalen over het NPLV.